Temel Hak ve Özgürlükler Bağlamında Bir İnceleme: Çocukluk Dönemi Aşıları

Abstract

Enfeksiyon hastalıklarına karşı bireyden topluma uzanan bir süreçle bağışıklık kazanılmasını sağlayarak kamu sağlığının korunması ve geliştirilmesine yönelik en etkili yöntemlerin başında aşılar gelmektedir. Bu kapsamda çocukluk dönemi itibariyle tatbik edilen aşılar sayesinde pek çok enfeksiyon hastalığının muhtemel olumsuz etkileri bertaraf edilmektedir. Ancak son yıllarda çocukluk dönemi aşı uygulamalarına yönelik olarak giderek artan düzeyde tereddüt ya da ret hali oluştuğuna şahit olunmaktadır. Hal böyleyken aşı kararsızlığı ve karşıtlığının yakın gelecekte toplum sağlığını tehdit eden en önemli sağlık sorunları arasında olacağı öngörülmektedir. Bu duruma ise aşıların içeriğinde yer alan maddelerin pek çok zararlı etkisi olduğu, ayrıca dini yönden sakıncalı maddeler de bulunduğu yönünde ortaya çıkan iddiaların etkin iletişim vasıtasıyla bir aşılama politikası çerçevesinde tatmin edici düzey ve yaygınlıkta yanıtlanamamasının sebebiyet verdiği görülmektedir. Dünya genelinde aşı uygulamalarına yönelik olarak bu kararsızlık ve giderek artan karşıtlık hareketlerinin önüne geçilebilmesi, ayrıca koruyucu bir sağlık hizmeti olan aşılar ile toplumsal bağışıklığın arttırılması amacıyla temel hak ve özgürlüklerin sınırlandırılması rejimine uygun şekilde çocukluk dönemi aşılarının zorunlu uygulanmasına ilişkin kanunlaştırma faaliyetleri başlamıştır. Bu bağlamda Avrupa coğrafyasında yer alan İtalya, Fransa ve Almanya zorunlu aşı uygulamalarına dair belirlediği politikaları ile örnek ülkeler olarak nitelendirilebilir. Ancak çocukluk dönemi aşılarının kanun ile zorunlu hale getirilmesinin temel hak ve özgürlükleri ihlal niteliğinde bir müdahale olduğu gerekçesiyle hem ulusal anayasa mahkemelerine hem de Avrupa İnsan Haklarına Mahkemesi'ne (AİHM) bireysel başvurular yapılmıştır. Öte yandan dünyada bazı ülkelerin ise çocukluk dönemi aşı uygulamaları ile toplumsal bağışıklığın arttırılarak genel sağlığın korunması meşru amacının gerçekleştirilmesine yönelik olarak teşvik politikası belirlediği görülmektedir. Bahse konu teşvik politikasının örnek ülkesi olan Avustralya'da tavsiye edilen ulusal çocukluk dönemi aşılama takvimindeki tüm aşıları olan çocukların ailelerine yönelik vergi indirimleri ve mali yardımlar verileceğini düzenleyen yasal düzenleme yapılmıştır. Çocukluk dönemi enfeksiyon hastalıklarına yönelik bağışıklığın artırılmasının kanun ile zorunlu hale getirildiği zorunlu aşı politikası bu çalışma kapsamında detaylarıyla irdelenecektir. Ayrıca aileye yönelik finansal teşvikler ile aşı uygulamalarına ilişkin etkin bir aydınlatılmış rıza sürecini kapsayan aktif tutumlu gönüllü aşı politikası bütüncül bir yaklaşımla ele alınacaktır. Türkiye açısından ise zorunlu aşı uygulamasına yönelik Anayasa Mahkemesinin (AYM) bireysel başvuru kapsamında vermiş olduğu hak ihlali kararının ardından halihazırda uygulanan pasif tutumlu aşı politikası ile ulusal sağlık koşullarımız bakımından zorunlu aşılama ve aktif tutumlu gönüllü aşılama politikalarının yürürlüğe konulmasına dair öneriler geniş bir biçimde tartışılacaktır.

Vaccines are one of the most effective methods for protecting and improving public health by providing immunity against infectious diseases through a process extending from the individual to the society. In this context, possible negative effects of many infectious diseases are eliminated thanks to vaccines in childhood. However, in recent years, we have witnessed an increasing level of hesitation or rejection regarding childhood vaccinations. This being the case, it is predicted that vaccine hesitancy and opposition will be among the most important health problems that threaten public health in the near future. It seems that this situation is caused by the fact that the allegations that the substances contained in the vaccines have many harmful effects and that there are also religiously objectionable substances cannot be answered at a satisfactory level and prevalence within the framework of a vaccination policy through effective communication. In order to prevent this indecision and increasing opposition movements towards vaccinations around the world, and to increase social immunity through vaccines, which are a preventive health service, legalizations have begun regarding the compulsory administration of childhood vaccines in accordance with the regime of limitation of fundamental rights and freedoms. In this context, Italy, France and Germany, located in Europe, can be described as exemplary countries with their policies regarding compulsory vaccination practices. However, individual applications have been made to both national constitutional courts and the European Court of Human Rights (ECHR) on the grounds that making childhood vaccinations mandatory by law is an intervention that violates fundamental rights and freedoms. On the other hand, it is seen that some countries in the world have determined incentive policies to achieve the legitimate aim of protecting general health by increasing social immunity through childhood vaccinations. In Australia, which is the model country for the incentive policy in question, a legal regulation has been made regulating that tax deductions and financial aid will be given to the families of children who have received all the vaccines in the recommended national childhood vaccination calendar. The compulsory vaccination policy, in which increasing immunity against childhood infectious diseases is made mandatory by law, will be examined in detail within the scope of this study. In addition, an active voluntary vaccination policy, which includes financial incentives for the family and an effective informed consent process for vaccination applications, will be discussed with a holistic approach. For our country, following the rights violation decision of the Constitutional Court of Turkey within the scope of individual application regarding compulsory vaccination, the currently implemented passive vaccination policy and the suggestions for the implementation of compulsory vaccination and active voluntary vaccination policies in terms of our national health conditions will be discussed in detail.