Adalet ve Kalkınma Partisi’nin Bölgesel Çatışmalarda Ürettiği Söylemler: Güney Osetya Savaşı (2008) ve Gazze Savaşı’nın (2008) Karşılaştırmalı Bir Analizi

Abstract

Bu çalışmanın amacı Adalet ve Kalkınma Partisi (AKP) dönemi dış politikasının söylemler üzerinden nasıl inşa edildiğini temel alan kavramsal çerçeveden hareketle, AKP yönetici elitinin Türk dış politikasında ortak tarihi ve kültürel referanslar üzerinden ürettikleri “düzen kurucu” ve “sorun çözücü” söylemin 2008 yılındaki “Rusya-Gürcistan Savaşı” ile 2008’de “İsrail’in Gazze Şeridi’ne düzenlediği Dökme Kurşun Operasyonu” örnek olayları çerçevesinde nasıl kurulduğunu ortaya koymaktır. Araştırma konusu olarak belirtilen iki ayrı bölgesel çatışmanın seçilmesinin nedeni, aynı dönemlerde birkaç ay arayla ancak birbirlerinden farklı bölgesel coğrafyalarda yaşanan krizlere karşı Türkiye’nin söz konusu söylemlerinin işlerliğinin nasıl yansıtıldığını anlamaya çalışmaktır. Çalışmanın teorik çerçevesini sosyal olgu olarak tanımladıkları dış politikayı dilsel analizler üzerinden inceleyip anlayan Post-Yapısalcılık oluşturmaktadır.

3 Kasım 2002 seçimlerinin ardından iktidara gelen Adalet ve Kalkınma Partisi’nin izlediği dış politika ile ilgili olarak akademik yazında gerek içerik gerek yöntemsel açıdan farklı perspektiflerle pek çok çalışma yapılmıştır. 2000’lerle birlikte Türkiye, özellikle Davutoğlu terminolojisiyle ifadesini bulan, kendisini “farklı bölgesel kimliklerin ortasında bir ‘merkez ülke’ olarak, güvenlik kaygılarının ötesine geçen, gelişmelere tepki vermekle yetinmeyen, aksine onları yönlendiren aktif bir dış politika izlemesi gereken bir aktör” olarak konumlandırmıştır. 2007 yılından itibaren, Avrupa Birliği (AB) ile ilişkilerin ilerlemesi yolunda yaşanan sıkıntılarla beraber, dış politikada Türkiye’nin Ortadoğu’ya daha fazla ağırlık vermesiyle “eksen kayması” kavramı doğrultusunda şekillenen pek çok tartışma ortaya konulmuştur. Bu tartışmaların büyük çoğunluğunun AKP’nin İslamcı gelenekten gelen bir siyasi parti olarak dini hassasiyetleri göz önünde bulundurmasına yönelik bir bakış açısı etrafında ortaya konulduğu söylenebilir. Bu bağlamda, ilk yıllarında Türkiye’yi AB üyeliğine yaklaştırmaya yönelik bir Avrupa yanlısı politika izleyen AKP hükümetinin 2007-2011 yılları arasındaki iktidardaki ikinci döneminde ise Türkiye’nin dış politikasını, Batı’dan daha özerk hale getirme ve Türkiye’nin Ortadoğu’daki etkisini artırma yönündeki vizyonu doğrultusunda şekillendirdiğini söylemek mümkündür.

Tüm bu hususlar dahilinde bu çalışmada, yöntem olarak post-yapısal söylem analizi kullanılarak, 2008 yılında hemen hemen eş zamanlı olarak yaşanan Gürcistan ve Gazze krizlerini karşılaştırmalı olarak analiz etmek suretiyle farklı bir perspektif sunulması amaçlanmaktadır. Bu bağlamda, dış politika yapıcıların ürettikleri söylemlerle söz konusu bölgesel çatışmaların nasıl, ne şekilde inşa ettikleri ortaya konulurken, hangi kavramlaştırma, benzetme, ötekileştirme veya metaforları kullandıkları belirlenecektir. AKP’nin dönemin dış politika söylemlerinde kendine atfettiği “düzen kurucu-sorun çözücü” kimliğinin bölgesel krizlerde söylem düzeyinde incelendiğinde hangi noktada birbirinden farklılaştığını; küresel aktörlerin bu söylemlerdeki rolü ve krizin taraflarının bize nasıl sunulduğunu anlamak bu çalışmanın amacına ulaşmasında önemli hususlardır. Bu nedenle “yükleme”, “önceden varsayım” ve özne konumlandırma” çerçevesinde ortaya konulan söylemlerin analiziyle, Türk dış politikasının ne olduğundan çok söylemsel pratiklerin bunu nasıl inşa ettikleri diğer bir ifade ile gerçekliğin dil ile nasıl inşa edildiği anlaşılmaya çalışılacaktır. Burada yapının mı edenin mi ön plana konulduğu değil, aralarındaki ilişkini nasıl kavramsallaştırıldığı vurgulanacaktır.