Geometrik Desenlerin Uygulanmasında Malzeme ve Zanaatın Etkilerini Çini Mozaik Üzerinden Okuma

Abstract

ÖZ Geometrik desenlerin Anadolu coğrafyasındaki çeşitliliği, desenlerin sadece geometri bilgisinin görsel uygulamaları değil, farklı malzeme ve zanaat ile farklılaştırılabilen ürünler olduklarını ortaya koymaktadır. Türkçe sanat tarihi literatüründe ismi Mehmet olarak geçen Tus’lu bir yapı ustasına atfedilen eserlerde malzeme ve yapıma ilişkin çeşitli öğelerin tasarım üzerindeki etkilerini görmek mümkündür. Tus’lu ustanın yönettiği ve on üçüncü yüzyılda Konya’da faaliyet gösteren çini atölyesinde çalışan zanaatkarlar, geometrik desen üretimlerinde, on ikinci yüzyıl sonu ve on üçüncü yüzyılın başında İç Anadolu topraklarında ortaya çıkmış benzersiz bir malzeme olan çini mozaik kullanmışlardır. Çalışma kapsamında, zanaatkarların desen tasarımlarını çini mozaik ile düzlemsel ve eğrisel yüzeylere nasıl uyarlamış olabilecekleri teknik çizimler aracılığı ile incelenmektedir.

ABSTRACT The diversity of the patterns seen in Anatolia reveals that these patterns are not merely the visual applications of the geometrical knowledge, but instead are design products that diverge based on different material and craft usage. We report on how diverse parameters related to making and material result in conceivable differences between pattern designs through the example of the works attributed to a master builder from Tus, namely Muhammad Al Tusi (Mehmet in Turkish art history literature). Muhammad Al Tusi was the owner of a ceramic atelier active in the thirteenth century Konya. The craftsmen working in this atelier materialized geometric patterns with tile-mosaic, a novel technique initially developed in Anatolia but seen across other geographies later on. This innovative material, which was developed at the turn of thirteenth century by ceramic artisans who migrated from Iran to Anatolia, played an important role in the stylistic alteration of geometric patterns. Based on analysis of the design processes and outcomes of the tile-mosaic craft applications on flat and curved surfaces, we show that artisans shaped pattern designs by considering material and spatial qualities in addition to the geometric rules.