The design of leisure spaces in contemporary factories in Turkey

Abstract

Bu araştırma, Türkiye'deki fabrikaların iş ve boş zaman kavramları arasındaki etkileşimini tarihsel ve güncel bağlamlarda incelemektedir. Araştırmanın temel amacı, Istanbul'daki güncel fabrika örnekleri üzerinden boş zamanın mekânsal olarak nasıl organize edildiğini ve çalışanların sosyal ve kültürel ihtiyaçlarını karşılamaya yönelik çözümlerin nasıl değiştiğini analiz etmektir. Bu doğrultuda, 18. ve 19. yüzyıl Avrupa'sındaki fabrika yerleşim modelleri ile 20. yüzyıl Türkiye'sinde endüstrileşme süreciyle inşa edilen devlet destekli sosyal fabrikalar incelenmiş; her iki bağlamda işçilerin çalışma dışı yaşamlarına dair mekânsal düzenlemeler tarihsel ve teorik perspektiflerle analiz edilmiştir. Araştırma, özellikle güncel fabrika örneklerine odaklanarak, boş zaman alanlarının günümüzdeki karşılığının çalışma mekanlarının tasarımında nasıl değiştiğini ortaya koymayı amaçlamaktadır. Çalışma üç bölümden oluşmaktadır. İlk bölümde, boş zaman kavramı tarihsel ve kavramsal boyutlarıyla incelenmiş, Henri Lefebvre, Jean Baudrillard ve Frankfurt Okulu'nun katkılarıyla teorik bir çerçeve sunulmuştur. Ayrıca, Lazzarato, Marx, Lafargue ve Gorz'un iş-boş zaman ilişkisine dair yaklaşımları ele alınmıştır. İkinci bölümde, Türkiye'nin 20. yüzyıldaki modernleşme sürecinde devlet destekli inşa edilen tekstil, şeker ve kâğıt fabrikalarının sosyal alan ve boş zaman organizasyonları analiz edilmiştir. Son bölümde ise, günümüzde faaliyet gösteren fabrikaların boş zaman alanlarına yönelik mekânsal düzenlemeleri, saha gezileriyle yerinde gözlemlenmiş ve somut verilere dayandırılarak pratik bulgularla değerlendirilmiştir.This research examines the interaction between work and leisure concepts in factories in Turkey, both in historical and contemporary contexts. The primary aim of the research is to analyze how leisure time is spatially organized in contemporary factory examples in Istanbul and how solutions addressing workers' social and cultural needs have evolved. In this context, factory layout models in 18th and 19th-century Europe and state-supported social factories built during the industrialization process in 20th-century Turkey were examined; in both contexts, spatial arrangements regarding workers' non-working lives were analyzed from historical and theoretical perspectives. Spatial arrangements concerning workers' off-duty lives are analyzed through historical and theoretical perspectives. The research aims to reveal how the concept of leisure spaces has evolved in the design of work environments, specifically focusing on contemporary factory examples. The study consists of three chapters. The first chapter examines the concept of leisure in its historical and conceptual dimensions, presenting a theoretical framework shaped by the contributions of Henri Lefebvre, Jean Baudrillard, and the Frankfurt School. Additionally, Lazzarato, Marx, Lafargue, and Gorz's approaches to the relationship between work and leisure are discussed. The second chapter examines the organization of social and leisure spaces in Turkey's 20th-century state-sponsored industrial buildings, focusing on textile, sugar, and paper factories. The final section evaluates the spatial arrangements of leisure areas in currently operating factories based on observations made during field trips, with practical findings grounded in concrete data.