Çocuklardaki yardım etme davranışına yönelik tutumların sosyal alan teorisi kapsamında incelenmesi

Abstract

Bu araştırmanın amacı ilkokul 3. ve ortaokul 7. sınıf çocuklarının yardım davranışlarına yönelik tutumlarının ve gerekçelerinin Sosyal Alan Teorisi (Turiel,1983) kapsamında incelemesi ve karşılaştırılmasıdır. Araştırmanın evreni İstanbul’daki eğitim ve gelir seviyesi yüksek ailelerin çocuklarının okuduğu özel bir ortaokulun 3. ve 7. sınıf öğrencileridir. Örneklem seçiminde tabakalı yöntem kullanılmış ve toplam 28 öğrenci ile çalışılmıştır. Yapılan klinik görüşmeler sırasında katılımcılara dört farklı hikâye anlatılmış ve her durum için yardım etme eğilimleri tespit edilmiştir. Yardım talep eden kişinin yardıma duyduğu ihtiyaç ve yardım eden kişinin bulunacağı fedakârlık düzeyinin farklılık gösterdiği bu hikayelerde katılımcılardan yardım etmeye yönelik eğilimlerine gerekçe göstermeleri istenmiş ve katılımcıların gerekçeleri Sosyal Alan Kuramı alanları ve alt kriterler ile eşleştirilmiştir. Öğrencilerin hikayelerin tamamı dikkate alınarak verdiği cevaplar incelendiğinde yardım etme davranışının kız öğrencilerde yaşla birlikte azalma gösterdiği; oğlan öğrencilerde ise artış gösterdiği tespit edilmiştir. Hikayelerdeki yardım davranışı ayrı ayrı incelendiğinde, öğrencilerin karşılarındaki kişinin yardıma ihtiyacı arttıkça yardım etme davranışının da arttığı görülmüştür. Kişinin yardıma ihtiyacının fazla olduğu durumlarda öğrencilerin bulunacakları fedakârlık düzeyi artsa da kişisel çıkarlarını ikinci plana atarak yardım etme davranışında bulunmayı tercih ettikleri görülmüştür. Öğrenciler çoğunlukla yardım etme gerekçelerini evrensel ahlaki normlar kavramlarıyla açıklamışlardır. Karşılarındaki kişinin yardım ihtiyacının düşük olduğu ancak ödeyecekleri bedelin yüksek olduğu durumlarda öğrencilerin yardım etme eğilimleri yaş ve cinsiyete göre farklılıklar göstermiştir. Öğrencilerin her hikâye için yardım etme eğilimleri ve bu eğilimlerine gösterdikleri gerekçeler MEB’in kök değerler içinde kabul ettiği yardımseverlik ve Sosyal Alan Teorisi çerçevesinde tartışılmıştır.